Deniz Akıntıları, Akıntı Seyri ve Düşme

DENİZ AKINTILARI, AKINTI SEYRİ VE DÜŞME

Deniz sularının sürekli ya da geçici olarak bir yöne akıp gitmesine deniz akıntısı denir. Rüzgâr, yoğunluk, tuzluluk, su alanları arasındaki seviye farkı gibi etmenler akıntı oluştururlar. Bu etmenler meteorolojik ya da oşinografik kökenlidir.

Akıntılar, oluşum kaynağına göre başlıca 2 türlüdür:

1. Adi akıntı

a. Rüzgâr akıntısı

b. Yoğunluk akıntısı

c. Düzey akıntısı

2. Gelgit akıntısı.

Rüzgâr akıntısı, rüzgârın deniz yüzeyini hareketlendirmesi sonucu oluşur. Geçici ya da sürekli olabilir. Geçici rüzgâr akıntıları çokluk, rüzgâr sağanağı sonucu yüzey katmanlarının hareketi biçimindedir. Rüzgâr dinince akıntı da durur. Sürekli rüzgâr akıntıları genellikle okyanuslarda görülür. Alize (Batı) rüzgârlarının oluşturduğu akıntılar sürekli rüzgâr akıntılarına örnektir. Yoğunluk akıntısı, tuzluluk farkından ötürü doğar. Akıntı, az tuzlu suyun çok tuzlu suya doğru akması biçiminde olur. Türk Boğazlarında görülen alt akıntı yoğunluk akıntısının örneğidir. Düzey akıntısı, denizlerdeki seviye farkından doğar. Bir su alanındaki su düzeyinin diğerine göre daha yüksek olması sonucu oluşur. Türk Boğazlarındaki üst akıntı böylesi bir akıntı türüdür. Karadenizin Ege Denizine göre yaklaşık 40 cm. daha şişkin olması bu akıntının oluş nedenidir. 
Bir akıntı 3 elemanıyla bilinir. Bunlar:

1. Akıntı yönü (set).

2. Akıntı hızı (rate),

3. Akıntı yolu (drift)dur.

Akıntı yönü, aktığı yöndür. Merkezden çevreye doğru gösterilir. Gözlemci hep çevrededir. Buna göre, lodos akıntısı 225° yönüne akan akıntıdır. Rüzgâr yönü ise. akıntının tersine, estiği yönden gösterilir. Bu yön çevreden merkeze doğrudur. Gözlemci merkezdedir. Buna göre, lodos rüzgârı lodostan  doğru gelen bir rüzgârdır. Akıntı ve rüzgâr yönü gözlemciye göre değerlendirilir. Rüzgâr estiği yönden, akıntı da yöne göre ad alır. Yani, aynı doğrultuda akan akıntıya esen rüzgârın yönleri terstir. Örneğin, akıntının adı karayel akıntısı ise, rüzgârın adı karşıtı olan keşişleme rüzgârı adını alır. Akıntı hızı, akıntının birim zamanda aldığı yoldur. Knot olarak ölçülür. Kn. Kısaltmasıyla gösterilir. Buna göre, 3 knot'luk bir akıntı bir saatlik sürede 3 mil yol alan akıntı demektir.

Akıntı yolu, hızı belli bir akıntının birim zamandaki yoludur. Mil olarak ölçülür. Buna göre, hızı 3 knot olan bir akıntı l saatte 3 mil yol alacak demektir. Burada akıntı hızı 3 Kn., akıntı yolu ise 3 mildir. Akıntıların haritada gösterilmesi: Akıntılar haritada okla gösterilir. Okun yönü akıntının yönüdür. Şek. 47. Haritada akıntıların gösterilişi. 
Akıntı seyri: Akıntı seyri, akıntının gemi üzerindeki etkilerini değerlendirerek yapılan seyirdir. Gemi, akıntı yüzünden rotadan düşer. Akıntı seyri, akıntının düşürdüğü gemiyi rotada tutabilmek için uygulanır. Akıntı seyri, vektörel seyir türüdür. Vektör yardımıyla çözülür. Dolayısıyla, bileşke rota ve bileşke hızı akıntı seyrinin temel kavramlarındandır. Bileşke rota, akıntı etkisiyle geminin sürüklendiği yöndür. Ya da bileşke rota, akıntı yönü ve gemi rotasının ortak etkisiyle geminin rota sürdürebilmek için izlediği yöndür. Akıntı yönüyle gemi rotası arasındaki açı 90° den küçükse bileşke hız artar; büyükse tersine azalır. Bileşke hız, akıntı ve geminin ortak etkisiyle, geminin sabit cisimlere göre yaptığı hızdır. Bu, su içindeki hızdır. Akıntı seyri akıntı üçgeniyle çözülür. Akıntı üçgeni şöyledir: Şekillerde A kalkış noktasına; B varış noktasını; AB gemi rotasını ve hızım (gemi bileşeni); BD ve AC akıntı yönüyle hızını (akıntı bileşeni); BC bileşke rota ve hızı; AD sürüklenme ve hızını göstermektedir. Şekil-a 'da akıntı bileşeni (BD) varış noktasına uygulanmıştır. D noktası akıntı etkisiyle geminin düşeceği noktayı gösterir, noktasına varmayı amaçlayan gemi düşme kullanmadığı takdirde D 'ye varır. Bileşke (A), geminin, rotasına rağmen sürüklenme izini ve hızını belirler. Şekil-b 'de akıntı bileşeni (AC) kalkış noktasına uygulanmıştır. BC, geminin. akıntı etkisinin de göz önünde bulundurarak B noktasına varmak için izleyeceği bileşkedir. Bileşke rota ve hızı gösterir. Gemi pruvası başlangıçtan itibaren bileşke doğrultusunda tutulursa gemi, seyri sonunda B noktasına varmış olur. Aynı uygulama varış noktasına akıntı bileşenini ters yönde uygulayarak da yapılabilir. Bu durumda akıntı üçgeni şöyle olacaktır: 

Bileşke rota ve hızı ile sürüklenme izi ve hızı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Örnek: 082 rotasına seyreden bir gemi 135° ye akan 4 knotluk bir akıntının etkisiyle nereye düşer? Gemi hızı 16'. Çizimle gösteriniz.

Örnek: Bir gemi 155° Hakiki rotasına seyretmek isteğindedir. Akıntı 200°/3' akmaktadır. Geminin hızı 12' ise rota kaç derece olmalıdır? Çizimle gösteriniz.

Düşme (leaway): Geminin izlediği rotada rüzgâr etkisiyle sürüklenmesidir. Gemin1*1 suda izlediği yön

ile pruvası arasındaki açı diye tanımlanır. Rüzgâr, gemiyi rotadan düşürür. Düşürme miktarı da rüzgâr hızına ve geminin rüzgâra gösterdiği yüzeye bağlıdır. Düşme, rüzgâr için kullanılır ve rotaya uygulanır. Değeri de derece olarak ölçülür. Düşme, harita rotasına uygulanır; işareti ise şöyle verilir: Harita rotasından pusla rotasına geçişte, rüzgâr sancaktan esiyorsa düşme rota değerine eklenir; rüzgâr iskeleden esiyorsa düşme rotadan çıkartılır. Pusla rotasından harita rotasına geçerken de tersi yapılır. Rüzgâr sancaktan esiyorsa düşme rota değerinden çıkartılır rüzgâr iskeleden ediyorsa düşme rotaya eklenir. Düşmenin uygulanmasıyla düşme rotası (leeway track) bulunur. Düşme rotası, rüzgâr etkisi önlendikten sonra geminin pusulasıyla ya da haritaya göre izlemesi gereken rotadır. 
Rüzgâr Düşmenin işareti

Haritadan pusulaya Pusuladan haritaya geçerken geçerken

Sancaktan + -

İskeleden - +

Tablo: Rotaya düşme uygulamasında işaret

Örnek: Bir gemi 220° harita rotasına seyredecektir. Hızlı bir keşişleme rüzgârı yüzünden rotaya 6° düşme uygulanacaktır. Pusula hatası (varn + devn) (C.E.) 7° E olduğuna göre pusla rotası ne olacaktır?

Rüzgâr iskeleden esmektedir. Haritadan pusulaya geçiş söz konusu olduğuna göre düşme (-) işaretlidir. Öyleyse pusla rotası: 
T.C. 220°

Düşme 6°

İzlenecek rota 214°

C.E. 7°E -/+

C.C. 207°

Örnek: 356° pusla rotasına seyreden bir gemi 6 bofor güçteki SE rüzgârı yüzünden 10° düşme uygulamaktadır. Pusla hatası (C.E.) 7° olduğuna göre harita rotası nedir?

C.C. 356°

C.E 7° E +

T.C. 363° = 003°

Düşme 10° +

İzlenecek rota 013°